Podcasttrailer: PFAS in de Westerschelde
Ik heb gewerkt aan een verhalende podcast over de verspreiding van de giftige stof PFAS in de Westerschelde.
Anti-aanbakpannen, bakpapier, post-its, meubilair, regenkleding, schuimblussers en pizzadozen: PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen, een verzamelnaam voor ruim 6000 stoffen) staan bekend vanwege hun water-, vet- en hittewerende eigenschappen. Wonderstofjes zijn het. Maar dankzij hun veelzijdigheid komen PFAS wel overal in onze leefomgeving voor. Bovendien worden ze over de hele wereld al jaren geloosd in het oppervlaktewater. Dat heeft blootstelling voor mens en milieu als gevolg, en dat blijkt niet zonder risico.
Wereldwijde verontreiniging
Sinds tientallen jaren hoopt het bewijs voor gezondheidsschade door PFAS zich op. In de jaren ’90 van de vorige eeuw bleek chemiebedrijf DuPont veel meer van de stof te lozen in Amerikaans oppervlaktewater dan toxicologisch aanvaardbaar. Het schandaal kreeg wereldwijd belangstelling na verschijnen van de film Dark Waters (2019).
Ook Nederlandse fabrieken van onder andere DuPont bij Dordrecht bleken veel meer PFAS uit te stoten dan aanvaardbaar. En recent blijkt dat PFAS via de Westerschelde ook ons land binnenstromen. Ze worden geloosd vanuit Belgische fabrieken, onder andere nabij Antwerpen. Bodemonderzoek wijst daar op ernstige verontreiniging met PFAS van niet alleen de bodem, maar ook van mens en milieu. Uit een Belgisch bevolkingsonderzoek blijkt dat PFAS-waarden in het bloed van omwonenden van de 3M-fabriek in Zwijndrecht, waar de stof werd gemaakt, veel te hoog zijn. Dat zorgt voor onrust bij de inwoners van het grensgebied.
Gif in de achtertuin
Net over de grens, in het Nederlandse Zeeuws-Vlaanderen, woont en werkt Piet (73). Hij is er een markant persoon; schrijft stukjes in de krant, verzamelt liedjes uit vervlogen tijden en maakt volksmuziek. Hij gaat er regelmatig met zijn boot op uit om vissen en schaaldieren te vangen uit de Westerschelde, en zeegroenten te oogsten in de Saeftinghe, een natuurgebied. En… hij is mijn vader.
Piets leefgebied blijkt besmet te zijn met een onzichtbare giftige stof. Hij is ongerust en laat zijn bloed testen, waaruit blijkt dat de PFAS-waarden in zijn lichaam veel te hoog zijn. Een onderzoek op vissen uit de Schelde, die hij heeft meegeholpen te vangen, bevestigt die hoge waarden. En na onderzoek van het water zelf blijkt dat het beter is om er niet te zwemmen. Na vijftig jaar scharrelen mag Piet niets meer in en om de Schelde en de Saeftinghe, die hij liefkozend ‘zijn achtertuin’ noemt.
De maat is vol
Het verhaal van Piet staat niet op zichzelf. Sinds de jaren ’60 is Zeeuws-Vlaanderen speelbal van de machtige Belgische havenindustrie, die de Schelde ziet als afvoerputje, en de landelijke politiek. Die schuift deze plaatselijke problematiek door naar lokale of provinciale afdelingen, die geen vuist kunnen maken. Zeeuws-Vlamingen zien zichzelf als het kind van de rekening. Ze verliezen langzaam het vertrouwen in de overheid, terwijl ze al jaren hun eigen leven leiden in sterk verontreinigd gebied.
Na het zoveelste schandaal is de maat vol voor veel Zeeuwen. Gemeentebesturen willen weten wat de gevolgen zijn voor de volksgezondheid en dringen bij de GGD aan op een bevolkingsonderzoek. Maar de GGD vindt het daarvoor nog te vroeg. En wie moet dat onderzoek eigenlijk betalen?
Podcast
Wat is de uitwerking van het lozen van een onzichtbare giftige stof in het oppervlaktewater op mens en milieu? Hoe omzeilen industriële bedrijven regelgeving bij het fabriceren en lozen van stoffen zoals PFAS? Wat hebben we geleerd van eerdere wereldwijde schandalen rond chemicaliën, zoals DDT, PCB’s en dioxines? En hoe lang gaan we door met het opzadelen van volgende generaties met deze forever chemicals?
Twee jaar na dato gaat er nog steeds nieuws rond over PFAS. Het blijft een belangrijk onderwerp! Maar door persoonlijke omstandigheden, waaronder mijn nieuwe leven als vader, groeide dit project me boven het hoofd. Daarom heb ik besloten het te laten bij onderstaande trailer. Het maakproces was erg leerzaam, en ik weet zeker dat de kennis die ik heb opgedaan ooit weer eens van pas gaat komen.
De trailer heb ik gemaakt tijdens het podcast-coachingstraject van Studio Bezemkast. Dit traject heb ik kunnen volgen dankzij een beurs expertisebevordering van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en een bijdrage van het VWN Tripfonds onder beheer van de Vereniging voor Wetenschapsjournalistiek en -communicatie Nederland.